(Başer,1974) 3.3. Halı Yapım Sistemlerinin Karşılaştırılması Halılar çok değişik sistemlerde dokunmaktadırlar. Dokuma sistemine göre gerek halıların konstrüksiyonları, gerek tezgahların dizayn özellikleri, gerekse atkı ve çözgünün hazırlanması farklılıklar göstermektedir. Bunun sonucu olarak da halının görünüşü, niteliği ve dizayn imkanları farklı olmakta, gerek hammadde kullanımı, gerekse üretim hızlarından dolayı ortaya çıkan farklar ise üretim maliyetini etkilemektedir. 3.3.1. Konstrüksiyon Açısından Karşılaştırma Tel çubuklu wilton halılarında ilme genellikle üç atkı arasında meydana gelmekte ve ilmek üstteki iki atkı arasında sıkıştırılmaktadır. Desenli wilton halılarında kumaş yapısında renk sayısı kadar ilmek ipliği üst üste bulunmakta, bu durum ilmeklerin çıkmasına engel olmakla beraber halı yüzüne çıkmayıp, ölü hav ipliği olarak ifade edilen, kumaş içinde kalan ilmek uzunlukları hav ipliği kullanımım artırmaktadır. Yüz yüze çift kat olarak dokunan wilton halılarında her ilmeğe bir atkı, çift atkı yada üç atkı atılan yapılar mevcuttur. İlmekler tek atkılı sistemlerde yan yana gelen iki atkı arasında, çift atkılı sistemlerde ise yan yana yada alt alta gelen iki atkı çifti arasında sıkıştırılmaktadır. Dolgu ipliği çözgüler arasındaki boşluğu doldurmakla beraber dolgunun ana görevi kumaşa sertlik ve direnç vermektir. Desenli yüz yüze dokunan wilton halılarında tel çubuklu wilton halılarında olduğu gibi her ilmeğe genellikle üç atkı atılmaktadır. Yine halı yüzeyinde bulunan ilmekler zaman zaman kumaş içine girmekte, bu şekilde ilmek ipliği kullanımı artmaktadır. Ancak ilmek iplikleri iki halı arasında devamlı yer değiştirdikleri için tel çubuklu wilton halısına oranla bu halıda fazladan kullanılan iplik miktarı yarıya inmektedir. Aksminster halılarında kumaş konstrüksiyonu oldukça farklıdır. Gerek gripper gerekse makaralı sistemlerde her ilmeğe üç atkı atılmak suretiyle halı meydana gelmekte, ilmek ipliklerinden tam faydalanma mümkün olmaktadır. El halıcılığında olduğu gibi ilmek uzunluğu kadar uygun renkte iplik makine tarafından kesilerek ha¬lıya yerleştirilmektedir.
Makaralı sistemde kullanılan imperial konstrüksiyonunda ilmek dolgunun meydana
getirdiği yastık üzerinde hem atkı ile dolgu arasında, hem ilmeyi bağlayan çözgüler arasında, hem de yan yana bulunan iki atkı çifti arasında bir taraftan sıkıştırılmaktadır. Gripper sisteminde kullanılan korent kontrüksiyonunda ise atkı çiftlerinden alt alta gelen ikisi arasında kalan ilmek tam anlamıyla sağlamlaştırılmaktadır. İlmeğin sağlamlığı bakımından desenli halılarda problem çıkmamakla beraber hem sağlam hem de ilmek ipliği kullanımı en az olan aksminster halılarının konstrüksiyonu en uygun görünmektedir. Chenille aksminster halısının değişik konstrüksiyonu ise daha önce etraflıca anlatılmıştı. Bu halıda ilmekler sağlam bir şekilde halı yüzeyine bağlanmaktadırlar ve her ilmeğe iki atkı atılmaktadır. Konstrüksiyon yönünden incelenmesi gereken diğer iki nokta desenin halının arkasında görünmesi ve tanelerin halının yüzeyine yakın olup olmamalarıdır. Desenin halı arkasında görüldüğü konstrüksiyonlar yüzyüze wilton ile makaralı ve gripper aksminster halılarıdır. İlmeklerin halı temelinin üstüne çıktığı ve dolayısıyla ilmek boyundan tasarruf edilen konstrüksiyonlar ise chenille aksminster, brüksel, imperial ve korent tipi aksminster halı konstrüksiyonlarıdır. El halısına benzediği için desenin halı arkasında görülmesi tercih edilen bir özellik olmaktadır. Konstrüksiyon konusunda incelenecek diğer özellikler halının sertliği ve kalınlığıdır.
lmek ipliklerinin bir kısmının halı tabanında düz olarak yer aldığı wilton tipi halılar genellikle kalın ve serttir. Bu nedenle bu halılarda fazla kalın olmayan tek bir dolgu ipliği yeterlidir. Goblen halısında kumaş temeline sertlik vermek ve kalınlık sağlamak için üç kalın dolgu, chenille ve diğer aksminster halılarında ise oldukça kalın tek bir dolgu ipliği kullanılır. Makaralı aksminster ile gripper aksminster halıları karşılaştırılacak olursa, gripper tipi aksminster halısı daha serttir ve bu nedenle halı arkasının saklanması gerekmez (Başer, 1974). 3.3.2. Atkı ve Çözgünün Hazırlanması ile İlgili Karşılaştırma Çeşitli halı yapım sistemleri ve tezgah tipleri arasında gerek atkı gerekse çözgünün hazırlanması konusunda önemli farklar bulunmaktadır. Atkının hazırlanması ile ilgili olarak şu noktalar üzerinde durulmalıdır;
a) Atkının atkı masurası haline getirilmesi yada direkt bobinden alınarak kullanılması,
b) Atkı hazırlama işleminden ileri gelen hataların önlenmesi, Çözgünün hazırlanması ile ilgili olarak incelenecek noktalar ise şunlardır; a) Çözgü levent sayısı, b) Çözgü hazırlama işlemleri için harcanan zaman ve kullanılması gereken işgücü, c) Çözgü hazırlama ile ilgili hataları önleme kolaylığı, d) Çözgü hazırlama için gerekli makine değeri, e) Çözgü ha zırlama ile ilgili taşıma problemleri.
Atkının hazırlanması iki farklı şekilde olmaktadır. Atkı ya masura halinde sarılarak
mekik vasıtasıyla atılmakta yada direkt bobinden alınarak kanca aracılığıyla ağızlığa yerleştirilmektedir. Atkının direkt bobinden alınması daha kolay ve ekonomiktir. Atkı aktarma işlemi hem makineyi hem işgücünü gerektirdiği gibi sarma hataları ve mekik değiştirme isteminin yol açtığı zaman ve iplik kaybı önemli dezavantajlarıdır. Tel çubuklu wilton tezgahlarında hem kancalı hem de mekikli sistemler kullanılabilir. Günümüzde üretilen tüm tezgahlar kancalı sistemdir. Bu nedenle atkı atılması direk bobinden sağlanmakta ve atkı hazırlama maliyeti söz konusu olmamaktadır. Ancak Türkiye'de de halen mekikli sistemle üretim yapan tezgahlar olduğundan atkı hazırlamayı maliyet artırıcı bir etken olarak değerlendirilebiliriz. Chenille halısında ise mekik kullanılmakta, ayrıca ilmekler atkı yönünde teşekkül ettirildiğinden atkı olarak kumaşa yerleştirilen ilmeğin oldukça büyük özel bir mekikle ayrı olarak atılması ve daha sonra elle düzeltilerek dizayna uygun durumda halıya yerleştirilmesi gibi zahmetli bir işlem de gerekmektedir. Ayrıca Chenille halısının dokunması için «Gauze» tertibatı bulunan özel bir tezgahın da kullanılması gerekmektedir. Çözgü hazırlamaya gelince tezgahlar ve dokuma sistemleri arasında önemli farklar mevcuttur. Tel çubuklu wilton tezgahlarında zemin çözgü iplikleri aynı uzunlukta halıya girdiği için tek bir levende sarılabilir. Dolgu için de ayrı bîr levent vardır. Ancak çok geniş tezgahlarda tezgahın arkasında biri diğerinin üstünde olmak üzere dört levent bulunabilmektedir. Desenli halı dokuyan bir yüz yüze dokuma wilton sisteminde ise çift ağızlık bulunduğundan en az iki çözgü levendi gerekir. Bu tip tezgahlarda esneklik sağlamak için çözgü için iki altta iki üstte, dolgu içinde iki adet arkada olmak üzere toplam altı levent kullanılabilmesi için gerekli tertibat bulunmaktadır. Makaralı aksminster tezgahında çift ağızlık ve çift atkı atım sistemi bulunmakla beraber çözgü iplikleri hep ayni uzunlukta halıya girdikleri için bir çözgü levendi ve bir dolgu levendi yeterlidir. Buna karşın gripper aksminster sisteminde iki çözgü levendi bir dolgu levendi gerekmektedir, zira bir seri çözgü, ilmeler etrafından geçerken ikinci seri Yalnızca temel kumaş dokusunu meydana getirdiğinden daha kısa bir yol izler. İlmek
ipliklerinin hazırlanması çözgü hazırlamadan daha fazla zaman alan ve daha çok dikkat isteyen bir işlemdir. Jakar mekanizmasının kullanıldığı wilton ve gripper aksminster sistemlerinde ilmekler tezgah arkasında bulunan bir cağlığa yerleştirilmiş olan bobinlerden direkt olarak alınmaktadır. Bu nedenle ilmeğin hazırlanması sadece bobinlerin uygun biçimde dizilmesi ile, her ilmeğin tezgahın gerekli noktalarından geçirilmesinden ibarettir. Bununla beraber tahar oldukça zordur ve zaman alır. Buna karşılık goblen ve makaralı aksminster sistemlerinde ilmekler daha önceden halı desenindeki konumlarına göre dizilmekte, aksminster sisteminde ilmekleri makaralara sarmak için bir makine gerekmekte, goblen sisteminde ise hem çözgü hem de baskı işlemleri ortaya çıkmakta, baskı yapmak için ayrı bir makine kullanılması zorunlu olmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder