Makine halıları el halılarına benzer bir yapının halı dokuma makineleri vasıtasıyla yapıldığı dokulardır. Makine halılarında ilmeler düğüm biçiminde olmayıp, genellikle atkı iplikleri arasına sıkıştırılmış "U" veya "V" biçimindeki iplik parçalarıdır. Makine halılarında temel kumaşı sağlamlaştırmak ve halının yerde düzgün durmasını sağlamak için ayrıca jüt, keten, ve pamuk gibi dolgu iplikleri de kullanılır (Başer, 1998). Makine halıları kumaş yapısına ve ilmelerin elde .ediliş şekillerine göre gruplara ayrılır. Günümüzde en yaygın kullanılanı wilton tipi halılardır. Halıların dokunması için geliştirilen ilk mekanik sistem, halka ilmeli wilton veya brüksel wilton olarak da bilinen brüksel sistemidir. Daha sonraları bıçaklı teller geliştirilmiş ve bu sisteme kısaca wilton denilmiştir. 1940'larda geliştirilen yüz yüze dokuma sistemleri de ayrıca wilton halı dokumalarına dahil edilerek yüz yüze wilton halı dokuma tekniği olarak isimlendirilmiştir. Telli çubuklu wilton halılarında, kesikli (velür) veya kesiksiz (bukle) ilmeklilerde, düşük ilmek yüksekliğinde sık yapılar üretilebilmektedir. Yeni jakar sistemleri desenlerin çok hızlı değiştirilmesini mümkün kılmaktadır. Bu özellikleri ile tel çubuklu wilton halılar, yün halı imalinde gayet iyi özellikler göstermektedir. Fakat tellerin ısınma problemleri yüzünden her lif ile çalışmakta zorluklar doğmakta¬dır, iki veya üç gibi az sayıda renkle çalışarak, yeni halılarda maliyetler düşürüle¬bilmektedir. Telli wilton halılar, diğer sistemlere göre düşük üretimli olup, sınırlı desen ve renk imkânına sahiptirler. Fakat değişik kesitte teller kullanarak çeşitli ilme görü¬nümleri elde edilebilir.
üz yüze dokuma sistemleri, dokuma makine halı üretimleri içinde mümkün olan en hızlı üretim hızına sahip sistemdir. Diğer halı sistemlerinden farklı olarak, yüz yüze dokuma sistemlerinin son yıllarda popülariteleri artmıştır. Aslında bu teknik çok yeni değildir, ilk defa 1798'de Belçika'da Jean-Bapliste Dans tarafından kullanılmıştır. Tekniğin temel prensipleri günümüze kadar pek değişmemiştir. Yüz yüze wilton ile kesiksiz-ilmekli halılar üretmek mümkün değildir; dolayısıyla, bukle ilmek görünüşlü halı üretememek gibi sınırlayıcı bir etken, bu sistemin en büyük dezavantajıdır. Ancak kalın atkılar kullanılarak bir tür bukle görünümlü halı olan sisal halıları yeni geliştirilen üç ağızlıklı tezgahlarda dokunabilir. Bunun ötesinde, bu sistemde değişik ilme yükseklik (multi-pile-height,) etkileri de verilememektedir; bu yüzden farklı görünümde halı elde edebilmek için sadece efekt iplikler kullanılabilir. Yüz yüze wilton sistemlerinde desen verme işlemi jakarla yapılmaktadır, ince yün iplikleri kullanarak karışık ve güzel desenler elde edilmektedir. Özellikle duvardan duvara halılarda ise kalın sthraygam iplikler kullanarak düz ve desenli tipte halılar üretilebilmektedir (Göktepe,1992). Aksminster dokuma sistemleri çok sayıda renk içeren desenli halıların üretilmesinde kullanılan en önemli üretim tekniğidir. Bu sistemler gerek geniş ende gerekse dar ende yün kilim, parça halı, geniş yer halılar üretiminde kullanılmaktadır. Aksminster tekniği ile düz halı üretimi yapılabilse de diğer halı üretim tekniklerine (tafting, yapıştırma veya wilton) göre düz aksminster halı üretimi tercih edilmez. Bu teknikle üretim yapan iki tip makine mevcuttur; gripper jakarlı tezgahlar ve spool-gripper tezgahlar. Eski spool aksminster tezgahlar sanayide halen kullanılmasına rağmen, düşük üretim hızlan yüzünden artık üretilmemektedir. Halı üretiminde, aksminster dokuma tezgahı kullanmanın avantajlı yönleri şunlardır; -Renk ve desen imkânının çokluğu, -İlmek ipliğinin verimli kullanması (hiç ölü ilmek veya gömülmüş, halka olmaması), -Çok çeşitli halı yapısının üretilebilmesi, -Karışık ilmek iplikleri kullanabilme imkânıyla, çok çeşitli desenin yanında renklerin de kullanımı
-Hah kalitelerinin çok hızlı değiştirilebilmesi, -Sağlam zemin örgüsü, -Yün ilmeğnin uygunluğu (kolay kesim). Gripper-jakarlı tezgahlar kasa dönüşlü üretim yapan fabrikalarda kullanılmaktadır. Gerek, jakar kartlarının değiştirilmesiyle, gerekse elektronik jakarlı sistemlerle desenler çok hızlı şekilde değiştirilmektedir ve camlıkta, desende kullanılan renk sayısından daha fazla renkte iplik değişimi de kısmen hızlı gerçekleşebilmektedir. Gripper aksminster dokuma ile minimum ilmek ipliği tüketimi ve kademeli bir yüzey elde edilebilir. Spool-gripper tezgahlar ise belli renk ve desenlerin uzun dönüşümlü üretimleri için uygundur. Spolları hazırlama maliyeti yüksek olmasına rağmen modern spool-gripper tezgahların üretim hızları gripper tezgahlardan daha yüksektir. Spool sisteminin desen imkânı sınırsızdır, bu da tercih edilme nedenleridir (Berkalp,1997). 3.2.1. Wilton Tipi Halılar Wilton tipi halılar iki değişik yöntemle elde edilirler. Bunlardan birincisi tel çubuklu sistem ikincisi ise çift kat yüzyüze dokuma tekniğidir (Watson,1955). 3.2.1.1. Tel Çubuklu Wilton Sistemi Bu sistemde hav yüzeyini oluşturacak ilmek çözgüleri ağızlık içine atkı ipliği gibi atılan tel çubuklar üzerinde bağlantı yaparlar. Bu tel çubukların kalınlığı çözgü yönündE
oluşturulan tel çubuklar ağızlık içinden hızla geri çekilirken uç kısımlarındaki kesici bıçak ilmeleri keserek hav yüzeyim oluşturur. Halı uçlarının kesilmesiyle oluşan halılara "velür" 'de denilmektedir. Tel çubuklu sistemle üretilen makine halılarında hav çözgülerini kesmeden bırakarak veya bir kısmını kesip bir kısmını kesmeden bırakarak değişik hav yüzeyi oluşturmak da mümkündür. Uçları kesilmeden bırakılan hav yüzeyli halılara ise "bukle" tip halı denilir (Göktepe, 1992). Şekil 3.9'da görüldüğü gibi tel çubuklar birer atkı gibi yan yana ilmek çözgülerinin oluşturduğu üstteki ağızlık içine atılmakta ve daha sonra sırayla geri çekilmektedir. Tel çubuklarla birlikte zemin çözgülerinin oluşturduğu alttaki ağızlığa ise kancalı sistemle atkı iplikleri atılmaktadır. Belli doku oluşumundan sonra tel çubuklar sırayla geri çekilerek halı yüzeyini oluştururlar. Tel çubukların uç kısmındaki bıçaklar tel çubuklar çekilirken ilmek ipliklerini keserek velür halı yüzeyi oluşturur. Bıçak bulunmayan tel çubuklar ise bukle yapılı halı oluşturur.
(1) Tel Çubuklu Wilton Halı Makineleri: Bu tip halı makinelerinde normal dokuma makinelerinden farklı olarak hav ilmeklerini yani halı yüzeyini oluşturacak çözgü iplikleri için çözgü makinesi çağlığına benzer şekilde cağlık bulunmaktadır. Bu cağlığa ilmek çözgülerini oluşturacak bobinler renk sırasına göre dizilirler. Dizilen bobinlerin iplik uçları frenleme işleminden sonra yönlendirici rehberlerden geçerek düzenli bir şekilde tezgahın ağızlık oluşum bölgesine gelirler. Burada hav yüzeyini oluşturacak bu iplikler jakar sisteminin gücü gözlerinden geçer, daha sonra taraktan geçerek halı doku oluşum bölgesine gelirler. Zemini yani tabanı oluşturacak çözgü iplikleri ise normal dokumada olduğu gibi levent veya leventlerden beslenir. Bu çözgüler ise yine normal dokumada olduğu gibi çerçevelerdeki gücülerden geçerler (Çelik,Tekin,Dilsiz,2001). Aşağıda şekil 3.10 ve 3.11'de Van De Wiele firmasının AWM51 marka tel çubuklu halı dokuma makinesinin yandan ve üstten resmi görülmektedir. Resmin sağ tarafında hav yüzeyini oluşturacak bobinlerin takıldığı cağlık, ortada zemin çözgülerini oluşturan leventler, sol tarafta ise dokuma bölgesi, jakar ve kumaş sarma levendi görülmektedir
Tel Çubuklu Wilton Halılarının Yapısı: Tel çubuklu sistemle hem bukle hem de velür tipi halı oluşturulabildiğini ifade etmiştik. Bukle tipi halı oluşumunda tel çubukların uç kısmındaki bıçaklar bulunmaz. İlmek iplikleri kesilmediğinden bukle tipi halı oluşur. Aşağıda bukle tipi bir halının resmi görülmektedir. Şekil 3.13 de 1/2 V bağlantılı bir halı yüzeyi görülmektedir. Şekilde 4 renkli bir yapı görülmektedir. Her ilme ipliği l atkı ile bağlanmış ve zemin çözgüleri ise 2 atkı ile bağlanmıştır. Renkli ilmek çözgüleri arasındaki dikey oklar tel çubukları kesim noktalarını ifade etmektedir. Hav çözgüleri hav yapmadığı durumlarda halı zemininde gizlenerek halı tabanının daha kalın ve daha düzgün olmasını kolaylaştırmaktadır. Hav çözgülerinin hav yapmadığı, halı zemininde gizlendiği durumlar ölü hav olarak ifade edilmektedir. Şekil 3.14'de ise yine 1/2 V bağlantılı 2 renkli bir yapı görülmektedir. Ancak bir bölümü kesilip velür yapı bir bölümü kesilmeyip bukle yapı oluşturulmuş bir tür fitil Oluşturulmuştur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder