GÜNÜMÜZ MİLAS HALILARI

 Günümüz halıları diye isimlendirdiğimiz,1950 yılından buyana dokunan Milas halıları bugün daha çok Karacahisar, Ören, Mezgit, Gürceğiz, Akçakaya, Bayırköy, Kırcağız, Dereköy, Kısırlar, Bahçeburun, Dörttepe köyleriyle, halk arasında Gereme köyleri diye alınan Bozaları, İkizköy, Pınarköy ve Türkevleri köyleri ile, bugün Bodrum sınırlarında kalan Karaova çevresi köyleri ve Pınarbelen dağ köylerinde dokunmaktadır.

Bugünkü Milas halılarında genellikle yün kullanılmaktadır.Yün her ailenin kendi beslediği  koyunlardan elde edilmektedir.

Milas’ta yaklaşık 1950 yıllarına kadar kök ve doğal boyalar kullanılmış bu tarihten sonra bunların içine sentetik boyalar katılmıştır. Bugün kök ve doğal boyalar ile sentetik boya karışımı renklerin yanında sadece sentetik boya kullananlar ve hatta boyanmış hazır fabrika ipliği tüketenler mevcuttur. Günümüz Milas halılarında halk arasında, “şeftali veya çilek kırmızısı, siyah, mor, kahverengi, sarı ve beyaz” isimleriyle alınan renkler hakimdir. Ancak son yıllarda ada geçen renklerin yanı sıra “bordo, yeşil, sarı, kiremit kırmızısı gri ceviz yeşili, palamut rengi ve kiraz rengi” dahil olmak üzere 26 renk kullanılmaktadır Çözgü ipleri genellikle bordo ve kırmızı renklidir.

Milas’ta halı dokuma tezgahına ıstar denir.

1950 yıllarına kadar ağaçtan yapılmış yarı yatık tezgahlar kullanılmıştır. günümüzde ahşap ve demirden yapılmış modern tezgahlar yaygındır. dokumada Türk düğüm tekniği kullanılmaktadır.

Milas halılarında 1950-60 yıllarında 10x10 cm’de 30x35, 26x33 ve 32x39 kalite hakimdi. 1967 yılı Türk Standartları Enstitüsü raporlarında da Milas halılarına yer verilmemiştir. Günümüz Milas halılarında ise 1950-60 yıllarında görülen halı kalitesi hakimdir. Hav yüksekliği ise 0,5-1 cm. arasındadır. Halk arasında ise kalite çözgü sayısına göre ölçülmekte, halıların büyüklük ve küçüklüğü çözgü sayısına göre değişmektedir. Bir Milas halısında, dıştan içe doğru halk arasında “çentik, doğru, küçük su, büyük su, mihrap, göbek ve eğme” isimleriyle anılan bölümler bulunur.

Milas halılarında en dıştaki, bir ters bir düz yerleştirilmiş üçgenlerle süslü, ince dar şeritlere “çentik”, bunun iki yanını kuşatan ve desenler arasında geçişi sağlayan beyaz renkli ince sulara “doğru”, ilk geniş suya “küçük su”, ikincisine “büyük su” adı verilir. Küçük su daha çok top çiçekler ve şaşırtmalı dizilmiş çiçeklerle süslüdür. Büyük su üzerinde “top çiçekler, kafa kafaya vermiş dört kelebeği andıran bitkisel desenler, lâle, karanfil desenleri, eli koynunda ve tarak motifleriyle” bezenir.

Günümüz Milas halıları tek veya çift yönlü mihraplıdır. Tek mihraplılarda mihrap ya merdiven halinde daralarak yükselir ve tepe noktasında eli belinde motifiyle son bulur ya da eşkenar dörtgen şekilli bir düzenleme gösterir. Mihrap tepeliği de yine eli belinde motifiyle biter.çift yönlü mihraplı örneklerde mihrap genellikle merdiven halinde daralarak yükselir. Mihrap içinde küçük bitkisel desenler, büyük bir göbek ya da, yan yana iki veya üç göbek yer alır. “Sandıklı Milas” denilen bazı örneklerde de göbek çeyiz sandığına benzetilir.

Milas halılarında göbeksiz örneklerde vardır. Bu halılarda küçük ve büyük su motifleri çok büyük tutulur. Mihrap yerinde kenar suları genişliğinde bir zemin yer alır. Bu bölümün içi de “eli koynunda” motifi küçük bitkisel desenler yan yana işlenmiş, küçük göbekler veya “kabuk” motifiyle bezenir.

Günümüz Milas halılarında genellikle seccade tipi yaygındır. Ancak desenleri ve dokundukları yerlere göre çeşitlilik gösterirler.

En ünlüleri ” Karaova  tipi - ada Milas, ada Milas piçi, Bozalan tipi Milas, Karacahisar tipi, gemici suyu, elikoynunda, taraklı, kabuksuz, cıngıllı Cafer, sandıklı ada kızı, yılanlı Milas, kösele, çentik, paracık, ince boncuk, köpek izi, Ladik Milas ve yörük Milas” halılarıdır.

Yöredeki yaşlılar ve dokuyucuların ifadesine göre 1877-78 Osmanlı-Rus harbi sonrasında adalar yoluyla Kırımdan gelen ve Karaova’ya yerleşen göçmenler burada halı dokumaya başlamışlardır. Yine halkın ifadesine göre, “Rodos Adası’ndan sürgün gelen bir Türk,Karaova’da bir halı dokuyucusundan”, İçinde keklik izi, çiçekler, deniz, deniz hayvanları ve ada motifi bulunan bir halı dokumasını istemiş “bundan sonra Karaova’da dokunan veya içine yukarıda sayılan desenler bulunan her halıya “Ada Milas Halısı” adı verilmiştir. Daha geç dönemde, bu halılar şekil olarak bozulmuş, zemin tek göbekte süslü bir hale getirilmiş, bu halılara da günümüzde “Ada Milas Piçi” denilmektedir.

“Bozalan tipi Milas Halıları “ şema açısından Karaova halılarına benzer halı zemininde kenar suları büyüklüğünde bir zemin yer alır. Dikdörtgen şekilli zemin merdiven halinde daralarak yükselen veya tepede eşkenar dörtgen şekilli bir mihrap halini alan mihrap motifi ile doldurulur. Zeminde ise, çiçeklerden oluşan küçük bir göbek bulunur.

  “Karacahisar tipi Milas halıları” denilen örnekler Karaova ve Bozalan halılarına benzer,” Karacahisar göbeklisi”diye bilinen örnekleri ise lacivert zemin üzerine büyük bir göbekle süslüdür.

“Elikoynunda motifi “Milas halıları bölge için değişik bir desene sahiptir. Bazen sadece kenar suyunda, bazen de halı zemininde bir veya iki kuşak halinde süsleme yer alır. Sırt sırta vermiş iki kuş veya insanı andıran motif şaşırtmalı çiçek desenleri arasına işlenir. Halkın ifadesine göre bu desen “Türklerin Rodos-Girit adasında esir gibi getirilişlerini “simgelemektedir.

 “Taraklı Milas Halıları” genellikle seccade tipindedir. Kenar motifleri, ugün dokuyucular arasında “tarak” diye anılan, elibelinde motifleriyle süslüdür. Diğer desenleri Bozalan ve Karacahisar halılarına benzer.

Halk arasında, ilk kez Cafer isimli birisi tarafından geliştirildiği için “cıngıllı cafer” diye anılan halılar şekil bakımından Bozalan halılarına benzer zeminde, tepeliğine hayat ağcı motifi bulunan bir mihrap yer alır. Mihrap içi küçük göbekler ve çiçeklerle süslenir.

Milas halı zemininde yılan motifi bulunan örneklere “Yılanlı Milas” adı verilmektedir.

Milas halıları XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış ve gelişimini günümüze kadar devam ettirmiştir. XVI. Yüzyılda ortaya çıkan Osmanlı Saray Halıları’nın geleneğini Batı Anadolu Bölgesi’nde sürdüren önemli merkezlerden birisidir.

XIX. yüzyıl Milas halıları, bir yandan bölgeye gelen göçmenlerin, bir taraftan da Batı Anadolu’da faaliyet gösteren İngilizlere ait “şark Halıları İmalatçılar Şirketi”nin tesiriyle geleneksel modellerinin yanı sıra yeni desenler kazanmıştır.

XX. yüzyıl Milas halıları kendinden önceki dönemlerin gelenekselliğini sürdürmüştür. XIX. yüzyılın getirdiği model değişikliği sayesinde oldukça fazla desen kazanmıştır. Günümüzde tanınan modellerin çoğunluğu o dönemlerden kalmadır.

Yakın zamanlara kadar genç kızların çeyiz eşyası olarak dokudukları ve her genç kızın en az dört tane dokumak zorunda olduğu Milas halıları günümüzde daha çok ticari amaçlı dokunmaktadır.

Milas’ta halıcılığın gelişmesi açısından 1970 yıllarında birkaç köyde açılan kurs dışında herhangi bir faaliyet mevcut değildir. Yakın zamanların bu ünlü halı merkezi kalite açısından günümüzde de gerek Batı Anadolu’nun gerekse tüm Anadolu’nun önemli merkezlerinden biridir. Bugünkü Anadolu halıları arasında iyi bir yere sahiptir. Ayrıca, yurt ekonomisine katkısı büyüktür. Dileğimiz bu ünlü yörenin gelenekselliğini yitirmeden devam ettirmesidir.